Tłumaczenia audiowizualne w choices® >>
_

_

Tekst audiowizualny w pracy tłumacza

Aby w pełni zrozumieć specyficzne zadanie, jakim jest przetłumaczenie tekstu audiowizualnego, należy najpierw zrozumieć, na czym polega tekst audiowizualny. Jest to bowiem wyjątkowy rodzaj tekstu. Odbiorca filmu, serialu bądź innego wideo odbiera jednocześnie informacje wizualne i dźwiękowe. Generalnie, decydującym czynnikiem zrozumienia jest oczywiście część językowa. Jednak w przypadku tekstów audiowizualnych tłumacz nie powinien po prostu przekładać tekstu z jednego języka na tekst w drugim języku, lecz przenieść sens z jednego kompleksu semiotycznego na inny. Aby tego dokonać, należy uświadomić sobie, że tekst w przekładzie audiowizualnym nie jest tworem odrębnym. Jest on zintegrowany z obrazami, a także z muzyką i wszelkimi dźwiękami, które pojawiają się w danej scenie. Wszystkie te aspekty tworzą pełen obraz tego, co tłumacz ma za zadanie przełożyć. Zrozumienie relacji między tymi różnymi elementami jest niezbędne do przeniesienia znaczenia do kultury docelowej.

Co więcej, tekst audiowizualny ma poniekąd podwójną naturę. Zawiera on w sobie tłumaczenie międzyjęzykowe, a zarazem intersemiotyczne. Czym są te dwa rodzaje tłumaczeń? Pierwszy z nich skupia się na tłumaczeniu tekstu z jednego języka na drugi, a w takim tekście znaczenie wyrażają jednostki leksykalne, a więc słowa i wyrażenia. Stąd zadaniem tłumacza jest stworzenie tekstu w języku docelowym również z wykorzystaniem jednostek leksykalnych i odpowiednich struktur składniowych. Tłumaczenie międzyjęzykowe jest wykonywane przez tłumacza, który jest jedynie pośrednikiem między tekstem źródłowym a docelowym. Ciekawostką jest fakt, że tekst przetłumaczony między dwoma językami prawie nigdy nie wygląda tak samo po ponownym przetłumaczeniu. Drugi rodzaj to tłumaczenie intersemiotyczne, zwanym również transmutacją, które z kolei nie opiera się na dwóch tekstach, ale chodzi tutaj o przełożenie sensu elementów jednego kodu za pomocą elementów innego kodu. Taka sytuacja pojawia się w tłumaczeniu audiowizualnym, ponieważ tłumacz musi operować w systemie składającym się nie tylko ze słów, ale i obrazów, w tym gestów czy mimiki postaci. Musi używać słów, aby przenieść znaczenie komunikatu wyrażonego w inny sposób, na przykład obrazem czy gestem.

Tłumaczenia audiowizualne >>   

Biorąc pod uwagę ogólne znaczenie tekstów audiowizualnych, nie można pominąć istotnej roli obrazu. Na wstępie należy stwierdzić, że obrazom przypisuje się zazwyczaj określone znaczenie, które w rzeczywistości nie jest uniwersalne we wszystkich społecznościach i środowiskach. Obrazy filmowe wymagają interpretacji. Mając to na uwadze, sytuacja rozumienia i tłumaczenia obrazów w filmach, które na dodatek są prezentowane w języku obcym, staje się skomplikowana. Na przykład mało prawdopodobne jest, że obcokrajowcy od razu skojarzą różę ze znakiem reprezentującym socjalizm we Francji. Stąd zadaniem tłumacza jest rozstrzygnięcie, czy dany obraz lub gest jest powszechnie zrozumiały, czy też uwarunkowany kulturowo, a więc potencjalnie nieoczywisty dla odbiorców tekstu docelowego. Podsumowując, zadanie tłumacza audiowizualnego z pewnością nie należy do łatwych, jeśli chodzi o materiał, z którym pracuje. Biorąc pod uwagę to, jak bardzo specyficznym rodzajem tekstu jest tekst audiowizualny, tłumacz musi wykazać się na lada erudycją i musi być w stanie poprawnie przetłumaczyć warstwę językową, a następnie odpowiednio zinterpretować warstwę należącą do obrazu, by skomponować z tego jeden komunikat zrozumiały dla kultury docelowej.
)

Trzy rodzaje tłumaczeń audiowizualnych

Po tym wyczerpującym wstępie teoretycznym, przejdźmy do części zajmującej się bardziej praktyczną strefą pracy tłumacza. Wiemy już, czym charakteryzuje się tekst audiowizualny, ale właściwie jakie są jego rodzaje? Nad czym tłumacz audiowizualny pracuje na co dzień?

Jeśli chodzi o trzy najczęściej spotykane rodzaje, należy zdać sobie sprawę, że większość krajów jest podzielona na trzy techniki, mianowicie napisy (profesjonalnie nazywane podpisami), dubbing oraz lektora. Sama Europa jest dobrym przykładem tego zjawiska, gdyż kraje Europy Zachodniej, takie jak Niemcy, Hiszpania, Francja i Włochy, stosują przede wszystkim dubbing, natomiast napisy są powszechnie stosowane w Europie Północnej, Skandynawii, Holandii, Belgii, Wielkiej Brytanii, a także w Europie Południowej, na przykład w Grecji. Filmy z napisami można też powszechnie spotkać w Azji i w Stanach Zjednoczonych. Trzeci rodzaj, czyli lektora, można spotkać tylko w kilku krajach, które w przeszłości należały do bloku wschodniego, m.in. w Polsce, na Łotwie i Litwie. Taki podział krajów względem najczęściej wykorzystywanych technik tłumaczenia audiowizualnego powstał głównie z przyczyn finansowych, gdyż dubbing uważany jest za najdroższą technikę.
_

Napisy – jak się je tworzy?

Ten rodzaj tłumaczenia audiowizualnego najczęściej spotykany jest na platformach streamingowych, takich jak Netflix, HBO Max, Amazon Prime Video czy Disney+. Mimo że jest naprawdę popularny wśród młodszego pokolenia, w polskiej telewizji wciąż przegrywa z lektorem. Niemniej jednak proces tworzenia napisów nie jest ani prosty, ani szybki, bowiem wymaga od tłumacza wielu umiejętności.

Przygotowanie napisów do filmu w choices® >>

Po pierwsze, nietypowość napisów polega na tym, że zadaniem tłumacza jest przedstawienie słów w nowym, innym medium, niż zostały one pierwotnie zaprezentowane. Dialogi należą do języka mówionego, a tłumacz musi je przełożyć na język docelowy i przedstawić za pomocą słów, które następnie pojawią się na ekranie, a które teoretycznie należą do języka pisanego. Dobre napisy powinny naśladować styl języka mówionego, aby widzowie nie uznali ich za nienaturalnie brzmiące w danej scenie. Dlatego twórca napisów musi zaprezentować szeroką wiedzę o realiach, w których żyje. Celem tłumacza jest tutaj stworzenie napisów, które jakby nie zostaną zauważone przez widzów i które zostaną uznane za kwestie, które faktycznie są wypowiadane przez bohaterów, tak aby widzowie mogli w pełni cieszyć się tym, co dzieje się na ekranie.

Jak wspomniano powyżej, aby stworzyć dobre i autentyczne napisy, tłumacz powinien znać realia. Jednakże nie wystarczy tylko przenieść dialogów w sposób zrozumiały, gdyż tego typu praca wymaga również spełnienia specyficznych warunków technicznych. Profesor Teresa Tomaszkiewicz podaje, że istnieją cztery obszary ograniczeń technicznych w napisach: przestrzeń, czas, kolejność pojawiania się napisów oraz część graficzna. Jeśli chodzi o ograniczenia przestrzenne, napisy nie powinny zajmować więcej niż dwie linie, a jedna linia nie powinna składać się z więcej niż 40 znaków. Kategoria przestrzeni jest ściśle związana z aspektem czasu. Napisy powinny być wyświetlane przez taką ilość czasu, aby widzowie mogli je swobodnie przeczytać. Niektórzy badacze twierdzą, że powinny one trwać tyle, ile wynosi czas przeczytania ich na głos przez widza. Żadna kwestia nie powinna być też krótsza niż sekunda, gdyż zniknie, zanim widz zdąży spojrzeć w dół ekranu i ją przeczytać. Istotne jest też, aby napisy pojawiły się na ekranie odpowiednio przed rozpoczęciem dialogu i zniknęły po zmianie sceny. Ostatnim wyznacznikiem technicznym jest wygląd napisów. Tutaj tłumacz musi zdecydować o czcionce, kolorze napisów i ich tle. Napisy muszą być widoczne, aby można je było łatwo odebrać, np. gdy scenografia jest w tym samym kolorze co napisy, należy je przedstawić na tle w innym kolorze. Co więcej, napisy powinny być odpowiednio dostosowane do sytuacji, w której powstaje wypowiedź, na przykład, gdy widzowie tylko słyszą, ale nie widzą jednego z uczestników rozmowy, ponieważ znajduje się on w innym pomieszczeniu. Wówczas takie kwestie powinny być zapisane kursywą.

Podczas procesu przygotowywania napisów tłumacz musi podejmować trudne decyzje, aby napisy zmieściły się w czasie i przestrzeni, a jednocześnie były zrozumiałe. Oznacza to także skracanie dialogów. Często dialogi zawierają liczne dodatkowe wyrażenia, które w tłumaczeniu nie są niezbędne do zrozumienia przekazu. Należą do nich m.in.: onomatopeje, powtórzenia imion bohaterów, powitania czy pożegnania. Ze względu na wspomniane wyżej ograniczenia techniczne, napisy mogą zawierać tylko istotne wypowiedzi, dlatego tłumacz zazwyczaj usuwa dodatkowe informacje. W rezultacie widzowie otrzymują przejrzyste dialogi, które zawierają całą istotę przekazu.
_

Dubbing w filmach

Jak powszechnie wiadomo, dubbing polega na zastąpieniu oryginalnych dialogów filmu ich wersjami, które zostały nagrane w innym języku. Aby tego dokonać, nagrane dialogi muszą spełniać wymogi fonetyczne. Po pierwsze, w filmach dubbingowanych tłumaczone fragmenty pojawiają się w części audio, która jest silnie związana z aktorami i ich prozodią. Dlatego też ustalono, że należy przestrzegać dwóch zasad fonetycznych. Pierwsza z nich polega na dopasowaniu czasu otwierania i zamykania ust aktorów z przetłumaczoną ścieżką dźwiękową. Druga zasada jest bardziej skomplikowana, gdyż polega na dopasowaniu samogłosek w tłumaczonych dialogach do kształtu ust aktorów podczas artykulacji. Chociaż niektóre słowa lub wyrażenia w dwóch językach mają to samo znaczenie i mogłyby być użyte jako odpowiedniki w napisach (na przykład hiszpańskie gracias i polskie dziękuję), niekoniecznie składają się z tej samej liczby sylab i samogłosek, a zatem słowo to może dziwnie wyglądać w ustach aktora w wersji dubbingowanej.

Wymienione zasady dowodzą, że tworzenie dialogów do filmu dubbingowanego jest wymagającą praktyką. Tłumacz powinien być niezwykle precyzyjny i musi nie tylko przenieść znaczenie i stworzyć wierny przekład dialogów, ale także znaleźć rozwiązania dostosowane do fonetyki, tak, aby w rezultacie brzmiały one naturalnie i nie odstawały od tego, co widać na ekranie.
_

Lektor jako „brzydkie kaczątko”

Mimo że lektor uważany jest za dziwną i najmniej naturalną metodę tłumaczenia filmów, nadal przeważa w filmach i serialach w polskiej telewizji. W poprzednich dekadach badacze przewidywali, że technika ta zostanie całkowicie zastąpiona napisami. Jednak obecnie lektor ma się nadal bardzo dobrze a także ma swoich zwolenników.

Główną zaletą lektora jest to, że jest on najmniej kosztowny. Dialogi czytane są przez tylko jedną osobę. Na tym zalety w zasadzie się kończą, a metoda ta jest powszechnie krytykowana. Po pierwsze, lektor filmowy czyta dialogi wszystkich postaci, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, co może brzmieć niezwykle nienaturalnie, gdy np. kwestie Marylin Monroe są czytane polskim barytonem. Po drugie, głos lektora pojawia się nieco po tym, jak aktor(ka) zacznie mówić, więc odbiorcy słyszą jednocześnie lektora i głosy aktorów (które są nieco ściszane), co często utrudnia odbiór filmu. Ze względu na wszystkie te czynniki, lektor jest zwykle traktowany pogardliwie wśród badaczy, a nawet nazywany „brzydkim kaczątkiem” tłumaczenia audiowizualnego. W tym przypadku zadanie tłumacza jest również utrudnione, ponieważ wszystkie dialogi należy skondensować tak, aby zmieściły się w czasie, w którym aktorzy wypowiadają swoje kwestie. Nie chcemy bowiem uzyskać efektu nałożenia się wielu głosów na siebie lub zdezorientować odbiorców, którzy nie będą w stanie zorientować się, która postać mówi w danym momencie.
_

Humor, terminologia – kolejne wyzwania

Wszelakie ograniczenia techniczne, które tłumacz audiowizualny napotyka w swojej pracy to jednak nie wszystkie kłopoty, które mogą mu się przytrafić. Często wyjątkowo problematyczne jest przetłumaczenie humoru i idiomów, zwłaszcza w takich produkcjach, w których jest on jednym z atutów, czyli np. komediach czy sitcomach. Nie chcemy wywołać sztucznego efektu tłumacząc żarty czy gry słowne dosłownie, dlatego zwykle szukamy rozwiązań funkcjonujących naturalnie typowo w języku docelowym. Należy także pamiętać, że niektóre powiązania czy skojarzenia w jednej kulturze będą uważane za zabawne, ale w drugiej mogą brzmieć niezręcznie lub nawet obraźliwie. Tłumacz audiowizualny musi znaleźć złoty środek, często wykazać się kreatywnością i spostrzegawczością oraz powinien dobrze znać kulturę, z której i na którą tłumaczy.

Dodatkowo, jak wspomniano na początku, tłumaczenie audiowizualne należy bardziej do tłumaczeń kreatywnych, jednakże czasem zdarzy się sytuacja, w której tłumacz musi wykazać się wiedzą z różnych branż. Kiedy tłumaczy np. serial o prawnikach, znajomość żargonu prawniczego jest niezbędna, by prawidłowo oddać sens wypowiedzi bohaterów. Jednak, ponieważ tłumaczowi audiowizualnemu w pracy może trafić się dosłownie każdy temat, od morderstwa, przez sekcję zwłok, po dokument o płazach, taka osoba musi posiadać niesamowicie przydatną umiejętność, jaką jest zdolność dokładnego wyszukiwania rzetelnych informacji. Chodzi tu o wyszukiwanie rzeczy w Internecie, ale też słownikach i specjalistycznych glosariuszach. Żaden ekwiwalent nie zostanie nam podany na tacy, trzeba go po prostu umiejętnie wyszukać, a często też umieć wybrać ten najtrafniejszy spomiędzy kilku dostępnych wersji.
_

Praca tłumacza audiowizualnego – czy warto?

Biorąc pod uwagę wszystkie aspekty pracy tłumacza audiowizualnego – specyficzny tekst, na którym pracuje, łączący elementy językowe i pozajęzykowe; ograniczenia techniczne dotyczące czasu czy przestrzeni; zdolność wyszukiwania przydatnych informacji czy absolutną potrzebę bycia kreatywnym – nasuwa się pytanie, czy właściwie warto podejmować taką pracę. Jest to przecież zadanie dla osób, którym łatwo przychodzą na myśl kreatywne rozwiązania, ale też dla osób cierpliwych, wytrwałych i umiejących dostosować się do specyficznych wymagań. Tak złożone wyzwanie może zniechęcać, jednak należy pamiętać, że jest to przede wszystkim praca dająca niesamowitą satysfakcję. Widok swojego nazwiska widniejącego jako tłumacza/tłumaczki na końcu filmu czy serialu jest zdecydowanie niesamowitym uczuciem, dla którego tłumacze codziennie podejmują rękawicę i zajmują się tą ciekawą sztuką, jaką jest tłumaczenie audiowizualne.

Jeśli zainteresował Was artykuł i chcielibyście dowiedzieć się więcej o tłumaczeniach, nie tylko audiowizualnych, zachęcamy Was do sprawdzenia oferty usług choices® oraz odwiedzenia mediów społecznościowych – na Facebooku i Instagramie.

___________________________

Źródła:

Adamowicz-Grzyb, Grażyna. 2013. Tłumaczenie filmowe w praktyce. Warszawa: FORTIMA Tłumaczenia – Edukacja – Media.

Albrecht, Jörn, Monique, Catherine, Cormier, Jean, Delisle, Hanna, Lee-Jahnke, and Teresa Tomaszkiewicz (eds.). 2004. Terminologia tłumaczenia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Bannon, David. 2013. The Elements of Subtitles, Third Edition: A Practical Guide to the Art of Dialogue, Character, Context, Tone and Style in Film and Television Subtitling. Blackstock: Translation Studies Press.

Belczyk, Arkadiusz. 2007. Tłumaczenie filmów. Wilkowice: Wydawnictwo „Dla szkoły”.

Díaz Cintas, Jorge, and Aline Remael. 2010. Audiovisual Translation: Subtitling. Manchester: St. Jerome Publishing.

Ivarsson, Jan, and Mary Carroll. 1998. Subtitling. Simrishamm: TransEdit.

Jakobson, Roman. 1959. On Linguistic Aspects of Translation. [access date: 20.04.2023]

Nowakowska, Aleksandra. 2022. The analysis of selected proper names in subtitles of English fantasy TV series into Polish. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Tomaszkiewicz, Teresa. 2006. Przekład audiowizualny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.