Rząd Nowej Zelandii

Rząd Nowej Zelandii to organ nadzorujący terytorium Nowej Zelandii, jednego z najbardziej oddalonych krajów na świecie. Nowa Zelandia jest jednym z królestw Wspólnoty Narodów (Commonwealth Realm), które jest związane unią personalną z Wielką Brytanią. Ustrój polityczny Nowej Zelandii wzorowany jest na brytyjskim, choć występują w nim pewne różnice.
_

Historia władzy w Nowej Zelandii

Nowa Zelandia była wyspą bezludną do ok. 1280 roku, kiedy to z wysp Oceanii zaczęły przypływać i osiedlać się na niej plemiona Maorysów. Najpierw zasiedlili oni Wyspę Południową, potem kolejne pobliskie lądy. Polityka w Nowej Zelandii polegała wtedy na władzy wodzów maoryskich, którzy wykorzystywali zwyczaje Māori jako system polityczny.

W 1642 r. Holenderski podróżnik Abel Tasman odkrył po raz pierwszy Wyspę Południową, ale szybko odpłynął z niej z powodu ataku tubylców. W 1769 r. ląd został ponownie odkryty przez brytyjskiego podróżnika i odkrywcę Jamesa Cooka. Wtedy rozpoczęła się kolonizacja wyspy przez Brytyjczyków, a kolonizatorzy wprowadzili brytyjski system polityczny. Początkowo cała władza spoczywała w rękach brytyjskiego gubernatora, jednak już w 1852 r. powstały złożone z osadników władze autonomiczne na szczeblu centralnym i prowincjonalnym.

Od 1856 r. Nowa Zelandia posiada już własny rząd, a w 1907 r. uzyskała status dominium W 1931 r. Statut Westminsterski przyznał wszystkim brytyjskim dominiom suwerenność, jednak za formalną datę pełnej niepodległości Nowej Zelandii uznaje się dopiero rok 1947, kiedy to jej władze ratyfikowały statut.
_

Rząd w Nowej Zelandii

Polityka Nowej Zelandii funkcjonuje w ramach jednoizbowej parlamentarnej demokracji przedstawicielskiej. Struktura rządu oparta jest na systemie westminsterskim, a system prawny wzorowany jest na angielskim prawie zwyczajowym. Nowa Zelandia jest monarchią konstytucyjną, w której suwerenem i głową państwa jest królowa Elżbieta II. Jej tytulatura jako królowej Nowej Zelandii to Elżbieta II, Z Bożej łaski królowa Nowej Zelandii i jej innych Królestw i Terytoriów, głowa Wspólnoty Narodów, Obrończyni Wiary.

Podobnie jak wiele państw Wspólnoty Narodów, Nowa Zelandia nie ma spisanej konstytucji o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Na jej dorobek konstytucyjny składa się szereg dokumentów, m.in. traktat z Waitangi, wiele ustaw przyjmowanych przez parlamenty nowozelandzki i brytyjski oraz liczne zwyczaje konstytucyjne. W 1986 r. stworzona została ustawa konstytucyjna (Constitution Act), w której spisano najważniejsze normy. Nie ma ona jednak statusu oficjalnej konstytucji, zaś jej rola jest bardziej zbliżona do kodeksu – ma katalogować i porządkować to, co od dawna i tak obowiązuje.
_

_
Rząd w Nowej Zelandii – władza ustawodawcza

Władzą ustawodawczą w Nowej Zelandii jest Parlament, odpowiedzialny za uchwalanie ustaw, przyjmowanie budżetu państwa i sprawowanie kontroli nad władzą wykonawczą. Obecnie posiada jedną izbę, Izbę Reprezentantów.

Izba Reprezentantów wybierana jest z użyciem ordynacji mieszanej, zbliżonej do tej stosowanej w niektórych krajach w Europie. Jej nominalna liczba członków wynosi sto dwadzieścia osób, jednak ze względu na specyfikę systemu wyborczego liczba deputowanych w poszczególnych kadencjach może wahać się o kilka osób w obie strony.

Parlament jest wybierany na maksymalnie trzyletnią kadencję, choć w wyjątkowych okolicznościach wybory mogą zostać rozpisane wcześniej. Czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele, którzy ukończyli osiemnaście lat. W 1893 Nowa Zelandia jako pierwsza na świecie zrównała w swoim prawie wyborczym status kobiet i mężczyzn.

Wszelkie nowe ustawy są najpierw proponowane Izbie Reprezentantów jako projekty. Muszą one przejść przez proces zatwierdzania przez Izbę i Gubernatora Generalnego, zanim staną się ustawami Parlamentu.

Główne partie polityczne w Nowej Zelandii:

• Partia Pracy (Labour Party);
• Partia Progresywna (Progressive Party);
• Partia Narodowa (National Party);
• Partia Sojuszu (Alliance Party);
• Stowarzyszenie Konsumentów i Podatników (ACT – Association of Consumers and Taxpayers);
• Partia Zielonych (Green Party);
• Partia Zjednoczonej Przyszłości (United Future Party);
• Partia Najpierw Nowa Zelandia (New Zealand First Party);
• Maori Party (reprezentująca Maorysów, rdzennych mieszkańców).

_

Rząd w Nowej Zelandii – władza wykonawcza

Suwerenem i głową państwa Nowej Zelandii jest królowa Elżbieta II. Monarchia nowozelandzka jest odrębna od monarchii brytyjskiej od czasu Statutu Westminsterskiego, a wszystkie oficjalne sprawy Elżbiety II w Nowej Zelandii są prowadzone w imieniu “Królowej Nowej Zelandii”. Rola królowej jest w dużej mierze ceremonialna, a jej pozostałe uprawnienia są wykonywane głównie za pośrednictwem obecnego rządu. Obejmują one prawo do uchwalania ustaw, podpisywania traktatów i wypowiadania wojny.

Ponieważ królowa zazwyczaj nie przebywa w Nowej Zelandii, funkcje monarchii są prowadzone przez jej przedstawiciela, Gubernatora Generalnego. Jest on wybierany w porozumieniu monarchy i rządu Nowej Zelandii na pięcioletnią kadencję. Od 2017 roku jest nim Dame Patsy Reddy. Gubernator Generalny formalnie ma prawo do powoływania i odwoływania ministrów oraz rozwiązywania Parlamentu, a także prawo do odrzucania lub podpisywania projektów ustaw za zgodą królewską po ich uchwaleniu przez Izbę Reprezentantów.

Gubernator Generalny przewodniczy Radzie Wykonawczej, która jest formalnym komitetem składającym się ze wszystkich ministrów, którzy doradzają Gubernatorowi Generalnemu w zakresie wykonywania uprawnień prerogatywnych. Członkowie Rady Wykonawczej muszą być członkami Parlamentu, a większość z nich zasiada również w Gabinecie.

Gabinet jest wyższym organem decyzyjnym w rządzie, kierowanym przez Premiera. Ministrowie w ramach Gabinetu podejmują najważniejsze decyzje kolegialnie, a zatem są zbiorowo odpowiedzialni za konsekwencje tych decyzji.

Premier Nowej Zelandii jest oficjalnie powoływany i odwoływany przez Gubernatora Generalnego, jednak w praktyce Premierem zostaje zawsze lider partii mającej w danej chwili najwięcej miejsc w parlamencie. Premier, będąc de facto przywódcą Nowej Zelandii, sprawuje funkcje wykonawcze, które formalnie przysługują suwerenowi. Od 2017 r. funkcję Premiera Nowej Zelandii sprawuje Jacinda Ardern, przewodząca obecnie rządzącej, centrolewicowej i socjaldemokratycznej Partii Pracy. Ardern jest trzecią kobietą na stanowisku szefa rządu w Nowej Zelandii.
_

Władza sądownicza w Nowej Zelandii

Sądownictwo w Nowej Zelandii ma cztery podstawowe poziomy sądów:

• Sąd Najwyższy (Supreme Court);
• Sąd Apelacyjny (Court of Appeal);
• Sąd Najwyższy (High Court);
• Sąd Okręgowy (District Court).

Sąd Najwyższy (Supreme Court) znajduje się na szczycie nowozelandzkiej hierarchii sądowej jako ostateczny sąd apelacyjny. Sprawy mogą być kierowane do Sądu Najwyższego tylko wtedy, gdy udzieli on “pozwolenia na apelację”. Zazwyczaj rozpatruje on apelacje dotyczące znacznego interesu publicznego, o znaczeniu handlowym, istotnych pomyłek sądowych lub istotnych kwestii związanych z Traktatem Waitangi. Prezes Sądu Najwyższego (Chief Justice) przewodniczy Sądowi Najwyższemu i jest określony w ustawie o sądownictwie jako zwierzchnik sądownictwa.

Sąd Najwyższy (High Court) i Sąd Apelacyjny są podrzędnymi sądami apelacyjnymi. High Court jest również najwyższym sądem pierwszej instancji, rozpatrującym przede wszystkim sprawy złożone lub takie, które wykraczają poza kompetencje sądów niższych instancji. Obejmuje to wszystkie procesy karne o morderstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci i zdradę stanu.

Sąd Okręgowy rozpatruje ponad 95% wszystkich procesów karnych. Sąd Rodzinny i Sąd dla Młodzieży są wyspecjalizowanymi wydziałami Sądu Okręgowego, zajmującymi się odpowiednio rodzinami i młodzieżą. Inne sądy specjalistyczne obejmują: Sąd Pracy (Employment Court); Sąd Ochrony Środowiska (Environment Court); Maoryski Sąd Ziemski (Maori Land Court); Maoryski Sąd Apelacyjny (Maori Land Court); oraz trybunały sporów, które są sądami do spraw drobnych roszczeń.
_

Prawo w Nowej Zelandii

Nowa Zelandia praktykuje system prawny common law („prawo wspólne”), w którym decyzje sądów wyższej instancji stanowią wiążący precedens dla sądów o równym lub niższym statusie w ramach ich jurysdykcji.

Prawo Nowej Zelandii oparte jest na prawie angielskim, niektórych starszych ustawach Parlamentu Brytyjskiego, ustawach Parlamentu Nowej Zelandii oraz decyzjach sądów nowozelandzkich. Prawo to opiera się na trzech powiązanych zasadach: suwerenności parlamentarnej, rządach prawa i podziale władzy. Interpretując prawo zwyczajowe, nowozelandzcy sędziowie podążają za decyzjami brytyjskimi, choć nie są nimi związani, zachowując w ten sposób jednolitość z brytyjskim prawem zwyczajowym.
_

Samorząd terytorialny w Nowej Zelandii

Nowa Zelandia jest bardziej państwem unitarnym niż federacją – władze lokalne mają tylko te uprawnienia, które zostały im przyznane przez parlament krajowy. Uprawnienia te są tradycyjnie znacznie mniejsze niż w niektórych innych krajach; na przykład policja i edukacja są zarządzane przez rząd centralny. Samorząd lokalny jest ustanawiany na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym.

Wybory lokalne odbywają się co trzy lata i mają na celu wyłonienie radnych regionalnych, miejskich i okręgowych (w tym burmistrzów), członków zarządu gminy oraz członków okręgowego zarządu zdrowia.

Jeśli spodobał Ci się ten artykuł o rządzie Nowej Zelandii, polecam zajrzeć na bloga CHOICES, gdzie znajdziesz wiele ciekawych treści o podobnej tematyce, takich jak artykuły o krajach anglojęzycznych, jak i również przydatne zasady angielskiej gramatyki. Jeśli chciałbyś poduczyć się języka angielskiego lub innego, koniecznie sprawdź oferty kursów językowych CHOICES, odbywających się w pełni online.