Wyspa Man – czyli jak nie zgubić się wśród klifów, kotów bez ogonów i rajdów motocyklowych

Wyspa Man (Isle of Man) jest jednym z wielu klejnotów Brytanii. Jej charakterystyczna nazwa (nieodnosząca się jednakże do angielskiego wyrazu „człowiek”), trzy obracające się w szaleńczym tańcu nogi w godle oraz koty bez ogonów sprawiają, że to jedno z najbardziej rozpoznawalnych dependencji brytyjskich. Położona na Morzu Irlandzkim Wyspa Man, spowita mgłą i zachowująca daleko idącą autonomię, to miejsce, o którym nie można zapomnieć, jeśli już raz się o nim usłyszało.

Linia brzegowa wyspy Man jest kamienista, przepełniona charakterystycznymi dla północnych krain klifami. Klimat jest morski umiarkowany, o chłodnych latach i łagodnych zimach. Flora i fauna nie są szczególnie interesujące, na wyspie nie ma lasów, jednak jej najbardziej znanym mieszkańcem jest kot domowy Manx, który charakteryzuje się brakiem ogonka. Na południowo-zachodnim skraju wyspy znajduje się ostrów zwany Calf of Man, także koronkowo wykończony urwistymi klifami. Jest on obszarem chronionym dla ptactwa przez organizację Manx National Heritage. W zbiorach brytyjskiego Pathe można zaobserwować idylliczny nastrój przyrody Wyspy Man oraz kotka.

Wyspa Man jest także znana z rozwoju połączeń kolejowych oraz tramwajów z ery wiktoriańskiej, które pozostają w użyciu po dziś dzień. Inną atrakcją turystyczną jest rajd motocyklowy Isle of Man TT. Co ciekawe, odbywa się on już od 1907 roku, ale od tego roku jest to konkurs z użyciem motocykli, jednak już w 1905 roku odbył się pierwszy konkurs samochodowy. Na jeden dzień droga okalająca wyspę staje się torem wyścigowym, a potem wszystko wraca do swojego zwykłego, naturalnego rytmu.
_

Dawna historia Wyspy Man

Wyspa Man wyłoniła się z jeszcze nieznanego pod taką nazwą Morza Irlandzkiego 85 000 lat temu, gdy topniejące lodowce spowodowały podniesienie poziomu wód, oddzielając mezolityczna Brytanię od kontynentu europejskiego.

Pierwsze znane nam ludy, które pojawiły się na Wyspie Man to Celtowie. Prawdopodobnie przybyli tam z terytorium Irlandii, na co wskazuje podobieństwo języka Manx Gaelickiego do Irlandzkiego Gaelickiego. Nazwa Wyspy Man pochodzi od słowa Manannán, które jest imieniem celtyckiego bóstwa morza.

W 979 roku Wikingowie założyli pierwszy niezależny parlament na Wyspie znany po dziś dzień jako Tynwald. Co roku 5 kwietnia odbywa się zebranie parlamentu na Wzgórzu Tynwald, w trakcie którego ogłaszane są nowe prawa. I tak to trwa, niemal nieprzerwanie, od czasów rządów Wikingów.

Pod koniec XIII wieku król Anglii Edward I Długonogi, znany w Brytanii jako Młot na Szkotów (Hammer of the Scots) – zapewniam, zasłużył sobie na ten przydomek, przejął Wyspę Man we władanie. Wyspa wielokrotnie przechodziła z rąk angielskich do szkockich i na odwrót, jednak, jak łatwo się domyśleć, ostatecznie została przejęta przez Anglików. Dziś jest jedynie dependencją – czyli terytorium niemal całkowicie niezależnym od brytyjskiego. Wyspa Man nie wstąpiła też nigdy do Unii Europejskiej.
_

Symbol Wyspy Man

W czasie Rewolucji Przemysłowej wybudowano na Wyspie Man największy młyn wodny na świecie – Laxey Wheel. Symbolem Wyspy, jej herbem, pozostają The Three Legs of Man – Trzy Nogi Man, którymi jest także oznaczony stojący po dziś dzień młyn. Te trzy nogi, wydające się obracać jedna za drugą, to symbol niezależności wyspy. Za nimi podąża zresztą motto Quocunque Jeceris Stabit, en. Whichever way you throw me I stand, czyli w wolnym tłumaczeniu Gdziekolwiek mnie rzucisz, stanę. Czyż to nie idealna myśl przewodnia dla wyspy po środku morza, znajdującej się w niemal tej samej odległości od Anglii, Irlandii i Szkocji, która przetrwała tyle wieków, zachowując niezależność od sąsiadującego imperium?
_
Wyspa Man
_

Język wyspy Man – Manx Language

Jednym z dwóch oficjalnych języków wyspy Man, obok angielskiego, jest, oczywiście, język Manx. Tak jak wcześniej wspomniałam, język wyspy Man – Manx, jest spokrewniony z irlandzkim gaelickim, a także ze szkockim gaelickim z Galloway, a jego pierwsze użycie datuje się na około V w. n.e. Aż do 1765 roku język Manx był głównym językiem wyspy, którym posługiwała się niemal cała jej populacja. Wówczas Książę Atholl sprzedał wyspę Koronie Brytyjskiej. Jak zwykle bywa, język wskutek dominacji politycznej, ciągnącej za sobą dominację kulturową, rozpoczął swój powolny upadek. Następnie doszło do emigracji ludności natywnej z wyspy i imigracji ludności z Wysp Brytyjskich oraz zwiększającej się ilości angielskich turystów w XIX wieku.

Doprowadziło to do momentu, w którym w latach 60. XX wieku znani byli jedynie dwaj natywni użytkownicy języka Manx: pani Sage Kinvig z Ronague (zm. w 1962 r.) i pan Edward Maddrell z Glenchass (zm. w 1974 r.). Tutaj możecie posłuchać, jak brzmi język Manx w ustach pana Edwarda. Mimo że w literaturze pan Maddrell jest określany jako „ostatni native speaker” języka Manx, a język uznano za wymarły wraz z jego śmiercią, okazało się, że kilku innych mieszkańców Wyspy Man, mówiących w jej oryginalnym języku, żyło jeszcze w latach 80-tych.
_

Nowe życie języka Manx

W dodatku, jak się wkrótce okazało, pogłoski o zaniku języka Manx na Wyspie Man były zdecydowanie przedwczesne. Podjęto się wysiłków w celu zachowania języka i odnowienia jego żywotności. Już w XIX wieku poruszano ten problem, wówczas jednak ograniczano się do zachowania języka Manx jako języka literatury, jednakże wkrótce okazało się, że jeśli znajdzie się grupa ludzi, której bardzo na czymś zależy, to wszystko może się udać. Można już oficjalnie stwierdzić, że język Wyspy Man został ocalony dla tego pokolenia i pewnie przynajmniej kilku następnych. W badaniu z 2011 roku 1823 osoby twierdziły, że potrafią mówić, czytać i/lub pisać w języku Manx, o 134 osoby więcej niż w 2001 roku. Aktualna liczba bardzo dobrze porozumiewających się w języku Manx to prawdopodobnie około kilku setek, włączając w to dzieci, które dorastają w rodzinach, mówiących w Manx.

Język Manx jest nauczany w szkołach na Wyspie Man od 1992 roku. Możecie zobaczyć, jak chętnie dzieci uczą się języka swojej wyspy choćby na tym filmie. Rozwijają się także grupy nauczające języka Manx dorosłych, chóry śpiewające w języku Manx, tworzona jest literatura, piosenki, programy radiowe, filmy i inne materiały kreatywne w oryginalnym języku Wyspy Man.

I, chociaż zapewne łatwiej byłoby zapisać się na kursy języka angielskiego oferowane przez Choices, przedstawię dosłownie kilka przydatnych zwrotów w języku Manx dla językowych geeków.

Na pewno przydałoby się czasem powiedzieć moghrey mie albo fastyr mie (dzień dobry w dzień albo popołudniu/wieczorem), jak i slaynt vie!, które jest typowym życzeniem zdrowia, powodzenia. Możecie jednak pójść o krok dalej i powiedzieć

Slaynt vie, bea veayn, beeal fliugh as baase ayns Mannin

Dobrego zdrowia, długiego życia, mokrej buzi i śmierci w Man

Żeby dowiedzieć się, dlaczego mieszkańcy wyspy Man składają sobie życzenia życiowego powodzenia w ten sposób, musielibyśmy zapewne poprosić ich o wyjaśnienie w najbardziej naturalny sposób – mów do mnie w Manx czyli po prostu loayr Gaelg rhym, my sailt. Na koniec można zawsze rzucić romantyczne kocham cięta graih aym ort, albo usłyszeć idź sobie – fow royd! od zirytowanego mieszkańca Wyspy Man.
_

Wyspa Man: motywy zwiedzania

Wśród ogromnej ilości brytyjskich terytoriów zależnych, na pewno warto znaleźć czas na odwiedzenie Wyspy Man. Dla niektórych głównym motywem zwiedzania mogą być koty, inni być może chcieliby poczuć dreszcz emocji w trakcie rajdu motocyklowego, jeszcze inni, przejechać się zabytkowym wiktoriańskim tramwajem, zaprzężonym w konie. A jeszcze tacy, których szczególnie interesują języki – a jeśli zabrnęliście aż tutaj, to na pewno choć częściowo do takich należycie – wśród nich autorka, chętnie usłyszeliby dźwięki języka Manx na żywo, być może przerywane szumem morza. I nie zrozumieliby nic, ale przecież nie o to chodzi.

Od początku istnienia choices® wiedzieliśmy, że nauczanie języków obcych online będzie z każdym rokiem zyskiwać coraz bardziej na popularności, ponieważ zalet kursów językowych online nie przebije żaden kurs stacjonarny! Można śmiało powiedzieć, że kursy online to już standard! Wierzymy w najlepsze wybory i właśnie dlatego takie wam proponujemy!

Sprawdź nasze kursy językowe!

Kursy języka angielskiego ➔

Kursy języka duńskiego ➔

Kursy język francuskiego ➔

Kursy języka hiszpańskiego ➔

Kursy język japońskiego ➔

Kursy języka niemieckiego 

Kursy języka norweskiego 

Kursy języka rosyjskiego 

Kurs języka szwedzkiego

Kursy języka włoskiego 

Formularz zgłoszeniowy

Zadzwoń do nas +48 733 222 022 lub zostaw nam swoje namiary. Skontaktujemy się z Tobą niebawem!

Najnowsze wpisy

Skontaktuj się z nami, a my dokonamy wyceny!

Zadzwoń do nas +48 733 222 022 lub zostaw nam swoje namiary. Skontaktujemy się z Tobą niebawem!

Katarzyna Muszyńska

Katarzyna Muszyńska

Studentka Tłumaczeń specjalistycznych w WSE im. Tischnera w Krakowie. Aspirująca
poliglotka. Szuka dźwięków, symboli i znaczeń z czystego wyrachowania. Kiedy
akurat nie tłumaczy, prawdopodobnie czesze psa, podlewa domowy ogródek,
albo czyta romantyczną poezję, żeby nauczyć się lepiej nawiedzać bagna i trzęsawiska.