Słownik medyczny, moralność a żeńska anatomia

Słownik medyczny to zbiór pojęć związanych z ciągle rozrastającą się dziedziną zajmującą się ludzkim ciałem, zwaną medycyną. Medycyna to jedna z najstarszych dziedzin nauki. Chociaż jej pierwsze przejawy pojawiały się już w czasach prehistorycznych, w europejskim kręgu kulturowym za „ojca” tradycyjnej medycyny uważa się Hipokratesa (ok. 460 p.n.e, wyspa Kos, Grecja – ok. 377 p.n.e, Larisa, Grecja), między innymi twórcę zasady primum non nocere „po pierwsze nie szkodzić” oraz przysięgi Hipokratesa, podstawy etyki lekarskiej obowiązującej nawet w czasach współczesnych („Hipokrates”).

Przez obszerny, stale rozrastający się zakres tej dyscypliny naukowej oraz odpowiedzialność jaka spoczywa na barkach zgłębiających ją osób, wykształcenie oraz akredytacja specjalistów jest bardzo wymagająca, podobnie jak późniejsze warunki pracy. Jednocześnie autorytety medyczne cieszą się nie tylko dużym szacunkiem ze strony przeważającej części społeczeństwa, ale również w wielu przypadkach dobrą płacą przekładającą się na wysoki – a w każdym razie jeden z wyższych – standard życia.
_
Kurs Medical English >>
_

_

Słownik medyczny w praktyce

Jednocześnie medycyna miała i nadal ma swoje problemy. Pomimo bycia dziedziną nauki uważanej nie tyle za nieomylną co bezstronną, nie jest w stu procentach wolna od uprzedzeń czy tendencyjności; szkodliwe schematy pojawiały się na przestrzeni rozwoju cywilizacji, a część z nich przetrwała do obecnych czasów. Co prawda świadomość istnienia tych często przedawnionych zjawisk oraz ilość działań i wysiłku włożonego w egalitaryzację medycyny wzrosła w przeciągu ostatnich paru do parunastu lat, jednak jest to długofalowy proces, na którego wymierne efekty trzeba będzie jeszcze poczekać.

Jednymi z szerzej badanych obszarów, gdzie występują takie szkodliwe, nacechowane moralnie odniesienia czy zwyczaje są choroby „kobiece”, powiązane w głównej mierze z żeńskim układem rozrodczym i hormonalnym, żeńska anatomia czy udział kobiet w badaniach medycznych; ich historia sięga czasów starożytnych. Można doszukiwać się ich źródeł w wielu czynnikach, między innymi w przewadze androcentrycznego punktu widzenia w kulturach krajów europejskich, jednak spłaszczanie genezy tak złożonego zagadnienia ma podobnie szkodliwe skutki co ono samo.
_

Histeria, „wędrujące łono” i histrioniczne zaburzenia osobowości

Histeria to jeden z najstarszych oraz najpopularniejszych w kulturze udokumentowanych przykładów negatywnych tendencji w stosunku do kobiet w sferze medycznej; jego utworzenie przypisuje się Hipokratesowi. Samo słowo pochodzi z greckiego „hystera” oznaczającego „łono, macica”, zaś głównymi objawami jednostki chorobowej były między innymi omdlenia, podirytowanie oraz śmiałe – a w każdym razie śmielsze niż dotychczas – zachowania seksualne (Gasperoni 2). Ówcześnie wierzono, że przyczyną jest „wędrujące łono” w dosłownym tego słowa znaczeniu: uważano, że wskutek stresu bądź braku kontaktu seksualnego z mężczyzną macica „wędruje” w górę ciała jak samoświadomy organizm w poszukiwaniu wilgoci, powodując przy tym objawy histerii. Istniały różne metody leczenia, między innymi prymitywna aromaterapia polegająca na smarowaniu okolic intymnych miodem przy jednoczesnym spożywaniu główek czosnku aby „zwabić” macicę do jej naturalnego położenia i „zniechęcić” ją do dalszego poruszania się w górę ciała; inne kuracje obejmowały gorące i zimne kąpiele oraz wszelakie eliksiry, jednak największą skuteczność w leczeniu objawów miały stosunki seksualne oraz zajście w ciążę (Trianello).
_

_

W tym przypadku kontekst historyczno-społeczny jest bardzo ważny. W ówczesnej Grecji kobiety podlegały mężczyznom w zdecydowanej większości sfer życia; skłonność do histerii miała być jednym z argumentów, swoją drogą głoszonym przez Arystotelesa, przeciwko nadaniu kobietom praw do współudziału w życiu politycznym (Trianello). Uważano, że przez swoją wrażliwość na zmiany w ciele, niestabilny układ rozrodczy i chwiejność w uczuciach kobiety z natury nie powinny zajmować odpowiedzialnych stanowisk, a już zwłaszcza publicznych.

Chociaż wraz z rozwojem cywilizacji i technologii teza o „wędrującym łonie” została obalona, nie zniknęła kompletnie ze sfery kulturowej i społecznej; pozostała nacechowanym moralnie skojarzeniem, przykrą generalizacją stosowaną najczęściej w przypadku zmian w zachowaniu powiązanych z fazami cyklu oraz menstruacją w ogóle i fundamentem stereotypu „histeryczki”. Jednocześnie, postępy w zakresie zdrowia psychicznego wykazały, że istnieje zaburzenie o bardzo podobnej liście objawów i występujące cztery razy częściej u kobiet niż mężczyzn (Gasperoni 2): to histrioniczne zaburzenie osobowości, powszechnie znane również jako osobowość histrioniczna, HZO lub HPD. Kluczową frazą przy jego diagnozowaniu jest „aprobowane kulturowo”, gdyż różne cechy składające się na to zaburzenie mają różny stopień nasilenia – opisanie ich na spektrum ułatwia opisanie lżejszych bądź cięższych wariantów (Groth 206).

Reasumując, już w czasach starożytnych terminy medyczne dotyczące zdrowia kobiet oraz powiązana z nim diagnostyka czy badania nad nowymi jednostkami chorobowymi były emocjonalnie i pejoratywnie nacechowane. Konkretny przykład histerii dość mocno zakorzenił się w języku i kulturze, co z kolei wpłynęło na postrzeganie kobiet w ogóle – nie tylko w medycynie.
_

Pudendum, pudendal nerve, pudendal block – anatomia wstydu?

Chociaż jednym z pierwszych, histeria nie jest jedynym przykładem medycznego terminu którego geneza jest pejoratywnie nacechowana. Przyglądając się bliżej określeniom występującym w specjalistycznych opisach układów rozrodczych i anatomii okolic intymnych można znaleźć więcej przykładów – ich geneza sięga czasów powszechnego użytkowania łaciny która obecnie służy jako jedyny język wykorzystywany do tworzenia nazw naukowych w różnych odmianach systematyki, w tym taksonomii, przez co często pojawia się we wszelakich atlasach i kompendiach. Jest to również jeden z przedmiotów na studiach medycznych, chociaż nie zawsze jest obowiązkowa i czasem figuruje jako fakultet; obecnie odchodzi się od nauczania jej w liceach.

„Pudendum” to anatomiczne określenie sromu, a wywodzącym się od niego przymiotnikiem „pudendal” opisuje się na przykład „pudendal nerve” – występujący u obu płci nerw sromowy odpowiedzialny za unerwienie mięśni krocza w tym narządów płciowych, zwieracz i cewkę moczową, oraz „pudendal block” – znieczulenie wykorzystywane najczęściej podczas cesarskiego cięcia. Określenia te wywodzą się od łacińskiego czasownika „pudere” które oznacza „zawstydzać, wstydzić się” (Cameron). Co ciekawe, w dawnej polszczyźnie to słowo również pojawiało się w takim kontekście, gdzie „srom” oznaczał również hańbę a utworzony od tego czasownik „sromać” lub „zasromać się” znaczył nic innego jak „wstydzić się” („Srom”).

W roku 2016 uwagę zwrócił na to profesor Bernard Moxham, który uznał określenie za nienaukowe nie tylko przez brak neutralności, ale również opisowości – nie oddawało żadnych cech anatomicznych tej części układu płciowego – i zaproponował własne, według niego bardziej adekwatne zamienniki, co ku jego zaskoczeniu spotkało się ze sprzeciwem części społeczności medycznej. Głównymi kontrargumentami była inna interpretacja, jakoby nie chodziło o dosłowne tłumaczenie jako „wstyd” a bardziej pozytywne jego aspekty jak na przykład „skromność”, oraz zakres zmian w słowniku medycznym – „pudendum” to jeden, ale nie jedyny przykład nacechowanego w podobny sposób słownictwa, a gwałtowna renowacja pojęć anatomicznych mogłaby wprowadzić zamieszanie w publikacjach medycznych i doprowadzić do szerzenia się nieścisłości a w konsekwencji utraty zaufania publicznego (Cameron). Ostatecznie w drugiej edycji Termina Anatomica wydanej w 2019 nie ma pojęcia „pudendum”, ale „pudendal nerve” oraz „pudendal block” pozostały (Draper).

W skrócie, w nazewnictwie naukowym również mogą się pojawić moralnie nacechowane określenia które potrafią przechodzić na język użytkowy, nawet jeżeli dotyczy to jego archaicznej wersji; szkodliwe nawiązania i uogólnienia mogą w ten sposób trwać w nomenklaturze przez wiele dziesięcioleci. Jednocześnie środowisko medyczne rozwija się nie tylko pod względem naukowym czy technicznym, ale też leksykalnym. Chociaż rozwiązanie kwestii specjalistycznego słownictwa nie należy do najprostszych, kompromis jest możliwy.
_

_

Aborcja, poronienie, utrata ciąży – ewolucja pojęć

Innym przykładem stosowania nacechowanego moralnie słownictwa w odniesieniu do żeńskiego układu rozrodczego i ciąży są – a przynajmniej były – określenia na utratę ciąży w języku angielskim; chociaż obecnie stosowany wariant wydaje się oczywisty, jest on stosunkowo młody w porównaniu do chociażby wcześniej opisywanej histerii. Przed rokiem 1985 używano słowa „abortion” bez względu na to, czy wydarzyło się to samoistnie czy z premedytacją. Sytuacja zmieniła się dość gwałtownie po liście lekarzy położnictwa do brytyjskiego czasopisma The Lancet w którym proszono o używanie bardziej neutralnego terminu dla samoistnej utraty ciąży – w tym konkretnym przypadku „miscarriage”, które już wcześniej wykorzystywały różne stowarzyszenia, w tym organizacje charytatywne wspierające pokrzywdzone w ten sposób kobiety jak na przykład Miscarriage Association (Cameron).

Jednakże język to płynny twór i nie jest wyryty w kamieniu, zmienia się wraz z jego używalnością; przez ostatnią dekadę poprawność używania słowa „miscarriage” została zakwestionowana. W roku 2011 artykuł „Nomenclature For Pregnancy Outcomes: Time for a Change” został opublikowany w amerykańskim czasopiśmie naukowym Obstetrics and Gynecology: autorzy zasugerowali inne określenia, w ich ocenie lepiej oddające naturę zjawiska utraty ciąży z zarówno naukowego, jak i empatycznego punktu widzenia. Podobne zdanie miała doktor Gorfinkel w artykule dla The Globe and Mail z 2015 roku, która mając dwadzieścia pięć lat doświadczenia w pracy naukowej w dziedzinie zdrowia kobiet wyraziła zaskoczenie powszechnie krążącymi, błędnymi przekonaniami na temat przyczyn utraty ciąży oraz jak bardzo utrwaliły się w słownictwie i kulturze, biorąc pod uwagę obszerne źródło wiedzy jakim jest Internet. Temat powrócił do sfery publicznej w roku 2020, gdy w odpowiedzi na post na Instagramie w którym amerykańska modelka Chrissy Teigen poinformowała o utracie dziecka, obserwujący zauważyli użycie określenia „pregnancy loss” i skomentowali, że w ich ocenie jest bardziej adekwatne niż „miscarriage” które ma podobną strukturę co chociażby „mishandle” czyli „źle traktować” lub „nieodpowiednio przeprowadzić” które implikuje, że wina leży po stronie matki.

Jednocześnie utrata ciąży dotyczy dużej grupy osób a jego przyczyny nie zawsze są oczywiste. Według NHS (brytyjskie the National Health Service) trudno jest ocenić konkretną przyczynę nawet w jednostkowym przypadku, a pośród najczęstszych zjawisk wpływających na zwiększenie szans na poronienie występują różne rodzaje zatruć pokarmowych, choroby wirusowe takie jak różyczka czy malaria lub nadczynność albo niedoczynność tarczycy („Causes”). Jednocześnie według statystyk prowadzonych przez amerykańskie NLM (National Library of Medicine) odpowiedzialne również za internetową bazę danych PubMed, odsetek poronień u kobiet świadomych tego, że są w ciąży, wynosi 15 – 20%; wskaźnik ten wzrasta do 50% w przypadku bardzo wczesnych ciąż, gdy kobieta jeszcze o niej nie wie (Gorfinkel).
_

_

Położnicza nomenklatura w słowniku medycznym

Reasumując, historia położniczej nomenklatury jest skomplikowana i dalej się rozwija. Biorąc pod uwagę jak dużą grupę dotyczy to zjawisko oraz szeroko podzielane poczucie nietrafnego użycia „miscarriage” w kontekście sytuacji, na którą mogą wpłynąć trudne do kontrolowania czynniki, jest prawdopodobne, że znowu czekają ją zmiany.

Zarówno w zakresie historycznym, naukowym jak i ogólnego użytku, za wieloma pojęciami z terminologii medycznej kryje się długa, często skomplikowana historia. Słownik medyczny to spadkobierca setek lat rozwoju. Zakorzenione w męsko-centrycznym podejściu do nauki tendencje do moralnego bądź emocjonalnego cechowania słów wykorzystywanych w dziedzinie zdrowia kobiet czy położnictwa sięgają czasów przed Chrystusem i – często nieświadomie – są kontynuowane aż do teraz w wielu językach na świecie. Wraz z ruchami obywatelskimi oraz feministycznymi znacznie rozwinęła się świadomość szkodliwych praktyk, jednak w dobie Internetu jest ona w stanie obiec cały świat i przyśpieszyć oraz poszerzyć działania mające na celu zmianę sytuacji na lepsze, a przynajmniej bardziej adekwatne terminy.
_

Słownik medyczny, reasumując

Takie zmiany nie zawsze są prostymi procesami. Specjaliści w dziedzinie medycyny cieszą się dużym zaufaniem społecznym więc nie mogą sobie pozwolić na nieścisłości w nomenklaturze dotyczącej cudzego zdrowia czy nawet życia, ale zmiany nie są niemożliwe do wprowadzenia: co prawda często wymagają kompromisu lub są rozłożone w czasie w miarę rozwoju globalnego społeczeństwa, ale są jak najbardziej do zaprowadzenia.
_

_

Cameron, Debbie. “Body Language.” debuk WordPress, 31 marca 2022. Data dostępu 21 listopada 2022.

Draper, Allison. “The History of the Term Pudendum: Opening the Discussion on Anatomical Sex Inequality”. Clinical Anatomy. 2021; 34: 315– 319. Data dostępu 23 listopada 2022.

Gasperoni, Rebecca. “From Hysteria to Histrionic Personality Disorder: Gender Bias in Mental Health Diagnosis.” Pacifica Graduate Institute ProQuest Dissertations Publishing, 2022.Data dostępu 21 listopada 2022.

Groth, Jarosław. „Histrioniczne zaburzenie osobowości”. Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Cierpiałkowska, Lidia i Soroko, Emilia, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2017, pp 206.

Gorfinkel, Iris. „It’s Time to Stop Calling Pregnancy Loss ‘Miscarriage’”. The Globe and Mail, 15 października 2015. Data dostępu 21 listopada 2022.

“Hipokrates”, Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN. Data dostępu 21 listopada 2022

Malory, Beth. “The transition from abortion to miscarriage to describe early pregnancy loss in British medical journals: a prescribed or natural lexical change?” Medical Humanities, 30 marca 2022, doi: 10.1136/medhum-2021-012373. Data dostępu 21 listopada 2022.

NHS website. “Causes.” nhs.uk, 1 Apr. 2022.

“Srom”, Słownik Języka Polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN. Data dostępu 22 lsitopada 2022.

Trianello, Vanessa. “Hysteria and the Wandering Womb”.  Information & Resources for Western Civilization. Data dostępu 21 listopada 2022.